torsdag 20. desember 2012

Adventstid i havgapet

Sist søndag tok eg og bror min ei pause i julestria og reiste ut på tilsyn for å sjå korleis sauane ladda opp til julehøgtida. GPS-sendaren på vêren hadde har ikke fungert på ei god stund, og vi ville gjerne finne ut kva som hadde skjedd. Teleskopet til bror vart difor pakka med og kursen vart sett mot havgapet.

Etter att eg hadde henta bror på Røsokhamna på Harøya, la vi vegen ut på nordsia av øygruppa der vi visste dyra oppheldt seg. Ikkje lenge etter oppdaga vi dyr på eit par holmar. Den store floa hadde sett ein stoppar for vidare bevegelsar. Resten av flokken stod på fastlandssida og venta på fjøre sjø.

For å ikkje stresse dei omflødde dyra gjekk vi i land på ein holme litt lengre nord. Der pakka vi opp teleskopet og starta å leite etter vêren med GPS-sendaren. Kunne klaven ha løsna, eller var sendaren knust under kampen om søyene?


Dei sylskarpe teleskopet ga god oversikt, sjøv på avstand. Eg prøvde å ta nokre bileter i gjennom teleskopet med lommekameraet mitt, utan det heilt store resultatet.



Vêren med GPS-sendaren vart lokalisert og den grøne klaven var god å sjå. Dessverre såg vi ikkje GPS-sendaren, som truleg har losna eller vorte knust. Når vi ikkje får inn signal får den vert det heller inga lett sak å lokalisere den, men om du har ledig tid i jula må du gjerne kike etter den!

  

Etterpå gjekk turen til sørsida og vi gjorde landhogg nær husa. Den svært store floa skapte litt utfordringar då vøra stod under vatn, og steinar som normalt er godt syneleg var ingen stad å sjå. Mens bror passa båten tok eg runda for å sjå etter husa og om alt var som det skulle.



Etter å ha sett etter husa gjekk turen innom Røsok og vidare mot Brattvågen igjen. Vinterhimmelen på veg heim var ikkje anna enn fantastisk!



No er det berre dagar att til årets viktigaste måltid skal nytast! Kanskje er det villsau frå Uksnøya som står på bordet ditt? God adventstid!

lørdag 10. november 2012

Lukt av brunst

Det er den tida på året. Det siste lauvet har sleppt taket på trea, nysnøen ligg i fjella og ikkje minst er det lukt av brunst i lufta. Det er med andre ord tid å sleppe friarane til!

Foto: Åshild K. Fjørtoft
Dagen starta med å sette opp ledenot, og ikkje lenge etter var dei sju vêrane i godt driv med oss og tre sambygdingar frå Fjørtoft Beitelag i helane. Fem av vêrane skulle ut i Uksnøya, mens dei to andre hadde villsaulaget på Fjørtofta kjøpt. Når vêrane er i toppform kjem hjelpa godt med, spesiellt når markane er tunge av regn. Etter litt fram og tilbake gjekk vêrane ned i ein liten blindveg i gjerdet, og vi såg vårt snitt til å prøve å fange dei der.

Foto: Åshild K. Fjørtoft
Ikkje alt gjekk heilt som vi håpte på, men etter at røyken hadde lagt seg var i alle fall to av vêrane sikra.

Foto: Åshild K. Fjørtoft

Resten av gjengen kom seg unna, men ikkje lenge etter hadde vi fått trengt dei ned mot ledenota og fått dei sikra. Etter ei dose medisin, var det klart for å laste dei på traktoren og frakte dei til båten.

Foto: Åshild K. Fjørtoft
Vêrane var ganske tamme, sjølv fleire månader etter siste nærkontakt med menneskjer. Når dei vart henta i sommar var dei handtamme, men når dei kom i same gjerde som dei eldre vêrane som ikkje lenger var so tamme, trekte dei samla bort frå når ein kom for nær. Ombord i båten var det klart for å sette kurs mot Uksnøya der søyene venta på dei nye friarane.

Foto: Åshild K. Fjørtoft
Foto: Åshild K. Fjørtoft
Fleire av vêrane hadde ikkje latt båtturen gått ut over matlysta, og litt kraftfôr frå handa mens dei venta på å verte sleppt fall i smak. Alle fekk også nye kvite merkjer, slik at dei ikkje hamnar i klammeri med myndigheitene om dei skulle dukke opp mens dei er opptekne med andre ting. Vi sjekka også klauane og ga dei ei lita oppfrisking med kniven. Når dyra berre går på mark og lyng slit dei ikkje klauane slik dei skal, og ein må stelle dei ved å skjere bort den hardare kanten på klauen. Når dei går i fjøre og på berg, slit dei klauane rettare, og ein slepp som regel å gjere noko med dei.

Foto: Åshild K. Fjørtoft
Å få vêrane på land er ein ting, ein annan er å hindre dei i å hoppe opp i båten igjen. Dei er trygge i lag med andre, og når fleirtalet står att i båten, kan det heile utarte seg til eit lite sirkus.

Foto: Åshild K. Fjørtoft
Foto: Åshild K. Fjørtoft
Oppe på vøra, var det tid til ein siste smak på kraftfôret før dei skulle ta fatt på arbeidet sitt.


I det vêrane starta so smått å trekke opp mot land, oppdaga eg på at fadesa ikkje var langt unna! Vi hadde gløymt å montere GPS-sendaren! Heldigvis fekk eg tak i horna til ein av vêrane, og ikkje lenge etter var klaven under montering.

Foto: Åshild K. Fjørtoft
Oppe på stranda starta dei å snuse på alt det spennandes dei såg.



Søyene hadde akkurat trekt litt unna, men lukta hang tydlegvis i lufta. Ein av vêrane starta å snuse etter dei med det spesielle lukteorganet over ganen, som mellom anna gjer at dei kan merke søyer i brunst. Den noko spesielle grimasa vert kalla flehmenrefleks.


Vêrane rusla so bort på oppdagelsesferd mens eg tok turen å sjå etter flokken.


Søyene var litt lengre nord, og såg ut til nyte det fine vêret. Etter å ha studert dei litt gjekk turen heimover for vår del. Vêrane brukte nok ikkje lenge på å finne dei slik at flørtinga kunne starte. Om du kikar innom GPS-sporinga oppe på sida får du kanskje ei oppdatering om kor dei oppheldt seg.

torsdag 8. november 2012

GPS på villsau - del 3

Etter å ha prøvd systemet med GPS-sporing på nokon av villsauane er det på tide å dele erfaringane. Her kjem ei oppsummering!

Som du kanskje har fått med deg var lodda vi fekk tilsendt feil, og sendaren vart hengande på undersida av nakken slik at dekninga ikkje vart god nok. Dette gjorde rapporteringane ustabile, og effekta av sporinga var ikkje den heilt store. Etter å ha fått bytt ut lodda, var det stor spenning om dette skulle løyse problema.


Som du ser på biletet er dei nye lodda dobbelt so store som dei gamle (det gamle ligg inntil oppe til høgre). Dei nye og større lodda skulle etter alt og døme få sendaren til å ligge opppå nakken til dyra, slik at signala vert stabile og gode. Grunnen til at det fins to typer er at dei som brukar bjelle på sauen ikkje treng like store lodd for å få stabilitet.

Dei nye lodda vart monterte på reserveklavar og teke med ut på sankinga slik at dei kunne monterast på to av dei eldste søyene.

Sjølv om ikkje signala har vore gode nok til å få inn alle rapportane, fortel kartet at dyra stadig er på vandring. Under ser du spora til to av søyene ca frå 1. juli til 1. oktober.



Ut i frå desse spora kan eg bekrefte erfaringane med at dyra er meir på gras enn på lyng denne tida av året, men at dei aktivt nyttar lyngbeita året rundt.

Eg var også spendt på korleis utstyret hadde takla det å henge på dyr som klatrar i bratte bergsider, vassar i sjø og lever i eit svært uskjerma liv. Dette var tross alt den enklaste delen av året, og snart ventar frost, meir vassing etter tare og ei lang periode utan batteribyte.

Etter at eg fekk plukka utstyret av dyra, var det klart at sendaren ikkje hadde hatt det heilt enkelt der dei har hunge på sida og under nakken på dyra. Ein del striper var det, men ingen større skader. Det eg merka meg var at festeloket som låser sendaren til klaven hadde fått det meir enn sjølve sendaren.


Hadde eg hatt nye lokk for hand skulle desse blitt bytta umiddelbart. No må det vente til neste sommar. Ein annan ting er at skruane som føljer med for å feste loket ikkje er at den aller beste kvaliteten, og desse må eg pårekne å byte når eg byter lokk.


Batterilevetida over sommaren fungerte svært bra, og det var fortsatt bra batterilevetid igjen, sjølv etter mange rapporteringar. Batteria vart uansett bytt før vinteren, og framover hausten nyttar vi tre rapporteringar pr døgn. Det kan vere at vi må nedjustere om litt for å spare batteri.


GPS-spora til ei av søyene frå den siste månaden viser at hausten er komen. Ein kan sjå at dyra beiter meir i område med lyng (områda mot nord) enn dei gjorde i sommar.

Eg har sidan sist nytta Telespor sin Google-intregrasjon for å legge ut plassering av dyra på denne sida. Dette gjer det enklare å sjekke til dømes frå mobiltelefon, og gjer infoen tilgjengeleg for andre som ikkje har passord til hovudsida. Om du ikkje har kika på dette enno, finn du kartet med oversikt over kor dyra er på knappen "GPS-sporing" under biletet av sauane på toppen av sida. Snart skal vêrane sleppast til, å då skal ein av dei merkast med GPS, med andre ord nærmast som reality-tv!

Alt i alt ser ting bra ut, men batterilevetida over vinteren vert avgjernade for kor bra produktet er for vår del. Med tre rapporteringar pr dag, har vi ei bra oversikt kor dyra er. Om vi må redusere til ei rapportering for dag, mister ein litt av poenget. Om du har handtame dyr, kan du sjølvsagt byte batteri oftare og soleis ha endå høgare frekvens på rapporteringane.

Ut i frå søkjestatestikken inn mot sida ser det ut til å vere mange som er på jakt etter andre med erfaringar med GPS på villsau. Har du spørsmål eller har erfaringar å dele knytt til temaet må du gjerne legge igjen ein kommentar under!

tirsdag 30. oktober 2012

Tilsyn med den nye båten

Laurdag var det tid for å sjå etter sauane. Dette skulle også vere jomfruturen til den nye båten som tilsynsbåt, etter ei tid på land for reperasjon.

Bror min arbeidde til seint på kvelds fredag med å byte ut den øydelagde styringa på den nye båten. Spørsmålet no var om alt fungerte som det skulle. Båten vart sjøsett og mannskapet sette straks kursen ut mot Uksnøya.

Heldigvis såg alt ut til å fungere, og vêret vart stadig betre. Inne på fastlandet låg alt den første snøen, og vi kunne sjå snøbygene som piska mot fjellsidene. Uksnøya derimot, låg bada i den lave haustsola, og snøen hadde enno ikkje meldt sin ankomst.







Utsikt mot vest

Etter å ha sjekka litt rundt om på holmane, var det tid for å spore opp flokken. Det var ikkje det vansklegaste,  ettersom ein rask kik innom gps-oversikta på mobilen fortalte meg kor dei var. Snakk om feige lag!


Dyra gjekk å beitte på eit område vi brente av for nokon år sidan. Det er godt å sjå at desse områda er populære blant sauane, og at dei friske skota med lyng freistar. Spesielt no på hausten når graset mister næringa si, er den friske røsslyngen avgjerande for dyra.



Båten og den nye styringa fungerte supert, og vindskjermen vil gjere tilsyn vinterstid mykje lettare.


Heimvegen var ikkje anna enn flott! Heime med mormor og morfar venta middag, med restane av fjorårets villsau. Då går ingen båtar fort nok, sjølv ikkje denne!

fredag 26. oktober 2012

Kraft av villsaubein

Når ein beinar ut lammelår, sadlar og bogar så havnar ofte beina ofi boss. Det er det ingen grunn til, sidan det ligg mykje god smak i beina som kan gje deg eit ess i ermet neste gong du skal lage til ein god middag av villsau!

 

Når du skal koke kraft, er det første du må gjere å bestemme om du skal lage mørk eller lys kraft. Forskjellen går på om du brunar beina på panne eller i steikeomnen før du kokar dei. Om du brunar dei, får du mørk kraft. Vi skulle lage lys kraft, og då var det berre å finne fram den største panna og sette i gong.

Vi brukte damperist i botnen av panna, slik at ikkje noko skulle svi seg fast når vi seinare skulle koke inn krafta. Etter at denne var plassert, gjekk alle beina opp i panna, og den vart fylt med vatn slik at alt var dekt med vatn. Etter det hadde vi hakka løk, gulrot, purre og litt selleri oppi. Hinner, brusk og litt feitt er berre bra og er med på å gje god smak.


So er det berre å slå på varmen og la kokinga starte. Vi kokte beina i ca 2 timar under lokk før vi tok ut bein og det grøvste av grønsaker og starta å koke inn krafta. Eit tips er å fjerne proteinskummet som legg seg på toppen, slik at krafta vert klarare.


Etter å ha kokt inn krafta på ganske høg varme utan lokk, stod vi igjen med ca 3 liter veske. Denne vart sila igjennom eit kjøkkenhandkle og sett på kjøling.

Dagen etter hadde krafta vorte til ein gele, med feittet liggande på toppen.



Fjern feittlaget slik at krafta skal halde seg lengre utan å verte harsk. Vi pakka kraftgeleen i plastposar og fraus dei på flatt underlag slik at dei tek lite plass under lagring.




Då er det berre å glede seg til å få lage nydeleg villsausos eller lapskaus av den nye krafta. Kik innom so får du kanskje oppskrifta!

Har du kokt kraft på bein? Korleis gjer du det?

torsdag 18. oktober 2012

Meisebollar av villsaufeitt

Medan vi set inne og kosar oss med fyr i peisen og godt villsaukjøt på bordet, sit mange av dei små vennane våre ute og frys. Kvifor ikkje lage ei lita gåve til dei?

Villsauen lagrar det meste av feittet i magen, og kor mykje feitt det er på sjølve villsauslakta varierar frå dyr til dyr og frå år til år. På mindre dyr er det kanskje ikkje feitt i det heile, mens på større dyr finn ein gjerne feitt på utsida av lår og ribbe. Om ein likevel ikkje et feittet, kan ein gje det til dei som likar det; småfuglane våre!

Du kan gje feitte til fuglane slik det er, berre ved å feks dytte det inn ei gammal løkstrømpe, eller du kan koke det og lage meisebollar. Vi prøvde det siste.


Start med å samle på feittet når du steller kjøtet. Du bør ikkje skjere vekk alt, men der det er tjukkast med feitt, kan du godt ta bort litt utan at det øydelegg julemiddagen.

Når du er ferdig har du feittet opp i eit passande panne og tilsett litt vatn. Vi brukte ca 1-2 dl til mengda feitt du ser over. Sett på middels varme og ha på loket. Etter ei stund vert feittet blankare. Om du ventar endå litt til, startar feittet å koke ut og samle seg på botnen.


Utan å ha testa brannfara med villsaufeitt, gjeld det å ikkje varme for hardt. Dette sidan overoppheita feitt har ein lei tendens til å skape farlege situasjonar i form av eksplosjonsarta brann. Det er verken menneskjer eller småfuglar tent med, so ver forsiktig! Om noko mot formodning skulle skje, slokk med å legge på eit lok, ikkje tøm på vatn!

I alle fall, når feittet er utkokt, kan du sette det på kjøling ei stund. Brennvarmt feitt er som kjent mykje skumlare enn vatn med tanke på brannskadar, so her gjeld det å la det få kolne litt før ein startar å jobbe med det.

Når feittet har kome litt ned i temperatur, sil det over i ein bolle slik at du får bort klumpane og restar av kjøt. Tilsett so solsikkefrø til blandinga er passeleg tjukk. Då er det berre å ha blandinga over i passande former. Om du ønskjer kan du lage opphenget som ein del av bollen, ved å feste ein trådbit inn i bollen. Bruk gjerne ei fyrstikke eller liknande for å få godt feste.

Damene i full sving med å sikre småfuglane mat til vinteren
Eingongs pappbeger kan anbefalast som form.


Meisebollane er ferdige, og kan settast til avkjøing.


Dagen etter inspiserar Natalie sluttproduktet, og likar det ho ser! No kan vinteren kome.

Har du laga meisebollar sjølv? Korleis gjekk du fram?

mandag 15. oktober 2012

Siste avgang Uksnøy - alle ombord!

På Uksnøya er det ikkje berre godvêrsdagar. Når stormane skal tøffe seg utover hausten, kan det går hardt føre seg. Difor må ein berge det som bergast kan. Flytebrygga må heim til vinteren!

Etter fleire dagar med svært fint vêr og vindstille, rasla det litt meir i trea søndag morgon her på Stette. Far min forsikra meg på telefon om at det framleis var vêr til å hente heim flytebrygga for sesongen, så eg sette kursen mot Fjørtofta for å hjelpe til.

Fjorden var ganske rufsete, men då eg nærma meg Fjørtofta var det klart at nordavinden ikkje skapte like store vanskar utover mot Uksnøya. Det vart ein fin båttur i strålande sol ut mot Uksnøya.


Eg tok ein tur på land for å sjå etter hus og dyr. Ikkje mykje å rapportere frå den fronten, men som du kanskje ser, var det verdt turen.



Tilbake på brygga, gjekk vi i gong med å heise opp fortøyningane og gjere klart til å løyse ho frå land. Det er sjeldan stille her ute på Uksnøy, og fortøyningane må tåle hard medfart gjennom ein sesong. Gnuring og gnag slit raskt av material, som andre stadar hadde vart ein mannsalder.


Vinden gjorde arbeidet vanskeleg, men heldigvis er kraftblokka på båten er til god hjelp, og gjer at ein kan halde trykket borte frå sjølve brygga medan vi løyser fortøyningane.



Fortøyningane sikrast med blytau inn til land, slik vi kan kople dei på igjen når brygga skal ut igjen til våren.

Etter at brygga er frakta inn til vinteropplag, er det ikkje råd å lande på Uksnøya med større båtar. Det gjer sjølvsagt at det vert vanskelegare å halde tilsyn, og difor ønskjer vi å ha brygga ute so lenge det er vêr til det. Somme år kjem hausten brått, og då er spenninga stor om brygga har overlevd.

Du skal ha lange bein om du skal nytte denne landgangen!
Ein del vind gjorde at operasjonen ikkje hadde større sikkerheitsmargingar enn det vi trong, men vi fekk laus brygga og sette rett kurs på slepet.


For å unngå å måtte slepe brygga opp mot vinden og dei store bølgene som venta nærare Fjørtofta, sette vi kurs mot Harøya og haldt oss godt inn til land. Då kunne vi slepe med vinden i ryggen siste biten rundt "Kapp Vågholm", staden som er berykta for sin kraftige straumsjø. Planene fungerte, og godt var det. Heime venta mor med fårikål frå årets villsau. Og ja, det var ikkje anna enn nydeleg!

søndag 14. oktober 2012

Utbeining av lammesadel

Når du har delt lammesadelen av ribba, kan du beine den ut for å få flotte filètar som egnar seg svært godt til å brese i panna. Dette er veldig enkelt, men her kjem ein liten presentasjon!

 

Etter at du har delt sadelen frå ribba, er den bakerste delen av lammesadelen klar til utbeining.


Denne delen inneheld den tjukke ytrefilèten, og den tynnare indrefìlèten. Dette er so godt at det kan vere vanskeleg å vente til kjøtet er steikt!



På bilete over ser du lammesadelen. På venste side låg indrefilèten som allereie er fjerna. Ned mot benken og på midten går ryggvirvlane. Skjer so nært du greier inn til beinet. Ofte treng du ikkje å skjere so mykje, det kan vere nok å rive forsiktig kjøtet laust. På ytrefilèten bør du også fjerne feittet og hinna som ligg på utsida. Dette er enkelt etter at du har fått den av beinet.

Opplæringskontoret for kjøt avd Stette!

Klart til pakking!
So er kjøtet klart til pakking. Om du har moglegheit, fordel det reinskorne kjøtet i ulike størrelsar og veg det. Skriv år og vekt på pakkane. Då kan du enkelt tine opp rett mengde kjøt alt etter kor mykje du treng, og sikrar at du brukar det eldste først, om du ikkje et opp alt første året.
Natalie veg og merkar pakkane


Når det er kaldt ute, er det lurt å halde mest mogleg av kjøtet ute mens ein arbeidar. Om du skal fryse inn mykje, er det best å fryse litt og litt, slik at resten av innhaldet i fryseboksen ikkje tinar og taper seg i kvalitet.

Beina du løyver treng du ikkje kaste! Det er supert å koke kraft på. Sjekk innom seinare for tips om korleis du lagar kraft av villsau. Då har du eit triks i ermet når du skal lage ein god sos til villsaufilètane.