onsdag 25. desember 2013

Tilbakeblikk på villsauåret som gjekk - del 2

Vi fortsett vårt tilbakeblikk på villsauåret 2013. Når flammane etter lyngbrenninga  har slokna, er spenninga for ein villsaugjetar på Uksnøya om lamma snart skal kome til verda. Denne tida er det ekstra spanande når ein er ute på tilsyn, og når naturen viser seg frå si flottaste side kan ein ikkje klage!

Kikert er eit svært viktig verkty for ein villsaugjetar, spesielt i lammetida når ein ikkje bør forstyrre dyra meir enn naudsynt





 
Den nybrente Hellesundhaugen speglar si nye drakt i vasslokjet

 
Ingen lam å sjå so langt, men kanskje teleskopet kan hjelpe?

 
Ein bedagleg gjeng nyt stillheita før lamma og påføljande mas melder sin ankomst

 
To våryre havørner ser ut til å finne tonen medan dei svirrar rundt i spiral over Uksnøya

 
Som sauegjetar i havgapet får ein oppleve mykje flott natur - her er det ein flokk skarv som nyt vårsola


Det var ingen lam denne dagen tidleg i april, men på eit seinare tilsyn den 20. april hadde endeleg nokre få lam kome til verda!

Dei fleste villsaulam er født svarte slik som dette lammet, men skiftar farge når dei vert eldre


På tilsyn den 8. mai var lamminga i full gang, men den heilt store grasveksten lot vente på seg.

Villsaulam både nært og fjernt, då er det best å halde litt avstand so ein ikkje skremer dei unødig

Eit lite villsaulam med kvit haletipp får ein skvett mjelk av mor si.

Denne villsausøya har fått trillingar, noko som er skjeldan for villsau







På tilsyn den 26. mai kunne vi konkludere med at graset endeleg hadde vorte skikkeleg grønt og frodig etter ein svært sein vår.

Dei to villsausøyene likar ikkje at fotografen kjem for nær og søkjer mot resten av flokken


Kik innom snart, då kjem del tre av tilbakeblikket på villsauåret 2013!

tirsdag 24. desember 2013

Tilbakeblikk på villsauåret som gjekk - del 1

Villsauåret 2013 er snart ved vegs ende. Det har vore eit svært hektisk år på mange måtar, og det har difor vore knapt med tid til å legge ut bilete og tekst frå villsaudrifta. Vi tek difor eit ekstra grundig tilbakeblikk i år, slik at du kan få sjå litt av kva villsauåret har gått med til. Her kjem del 1.

Villsaujenta på veg på tilsyn i februar
Det er ikkje enkelt å krysse fjorden heimatt i slik vêr, so då får ein vente til det klarar

Villsauane leiter etter mat som stikk ut av snøen på haugen vest for løa

Ingenting er so gale at det ikkje er godt for noko - stormane bryt tare opp på land, noko som villsauane veit å sette pris på

Vi har aldri brent so mykje lyng som i år, noko som mange av dei spreke fjellturistane fekk sjå palmehelga 2013. Røyken gjekk høgt til vers og kunne sjåast frå milevis unna.

Sørsida av Storholmen  brenn godt og varmen vart so sterk at underteikna nesten måtte rømme på sjøen

Storholmen på Uksnøy i full fyr - ein av dei mange holmane som vart brent under fantastiske forhold denne dagen

Månelandskapet varer ikkje lenge. Allereie etter eit par veker vil spirane stikke hovudet opp av oska

Røyksøyla frå ein av holmane vart observert frå mange fjelltoppar rundt om på Sunnmøre

Ein gammal saueskalle dukkar fram etter at einer og lyng er brent ned

Terje er meget godt nøgd med den nye vårpynten sin

Kik innom for meir bilete frå villsauåret 2013. Villsausida vil også nytte høvet til å ønskje alle lesarar god jul!

lørdag 14. desember 2013

Adventsvisitt på Uksnøy

Denne hausten har vore prega av storm og dårleg vêr, og det har ikkje alltid vore like enkelt krysse fjorden for å besøke sauane på Uksnøya. Når i tillegg sola knapt orkar å stikke hovudet over fjellrekkja i aust, må ein nytte dei høva ein får til å sjå etter dyra.

Laurdag 14. desember var veret såpass godt at Marius (2 år), Terje og eg sette kursen mot Uksnøya. Om ikkje anna har den nye kaia på øya gjort det litt enklare å lande. I alle fall so lenge ikkje vêret kjem sørfrå, då er det uråd å legge til og ein må sjå seg om etter krikar og krokar der bårene ikkje tek for sterkt tak.










Trygt på land gjekk turen til tunet for å sjå om husa stod som dei skulle. Lavtrykket "Ivar" med orkan i kasta hadde vore innom for å helse på, og då veit ein aldri kva som ventar. Det var ingen større skadar på husa, men ei dør på løa som hadde blåst opp og måtte sikrast med nokre 4"-spikarar. Vidare gjekk turen for å sjå etter flokken, og då såg vi at den gamle felles flaggstanga som i alle år har stått midt oppe på den høgste haugen mellom tuna hadde fått nok gitt opp kampen mot véret.






Motteten og vêrbitt var ho rett nok, men likevel eit godt minne om samarbeidet mellom dei to gardane.

Etter litt fann vi dyra, akkurat der GPS-sporinga meinte på vi burde leite, men floa sette ein stoppar for å nå dei frå Uksnøya. Vi gjekk til båten og tok turen rundt øya. Vêret viste seg frå alle sider, med både regn, vind og sol.

Tilbake på land, denne gongen ute på Inste Kråkeliholmen, var det berre å leite fram kikerten og sette kursen mot dyra. Sidan dei var omflødde på Moldremmsholmen, var det ikkje håp om å få prøve å lokke til seg vêrane, men vi fekk i alle fall kome ganske nært innpå.















Blåskjerdingen - det høgste fjellet i Haram, lurer bak skydekket

























Solheim - Knutgarden. Fjellet i bakgrunnen er Skulen på Skuløya.

Det noko spesielle undervass-sauetrakket der klauane til dyra har slitt bort tangen frå steinane

Fortsatt god adventstid!

søndag 22. september 2013

Villsaugryte ala India

Det er ikkje berre tradisjonell julemiddag ein kan lage av villsaukjøt. Ein kan nytte det til alle slags rettar, og det møre og saftige kjøtet løftar ein kvar rett. Denne gongen tek sjefskokken Natalie turen til India! I alle fall kryddermessig.

 

Natalie er ikkje berre glad i lauk, ho elskar lauk. Purrelauk, vårlauk, graslauk, raudlauk, gullauk, sjalottlauk, ja, alle slags lauk. Difor startar ho naturleg nok med det viktigaste; lauk.


Ho kappar opp 3 stk vårlauk i passleg store bitar, og går vidare til 1 stk raudlauk. Den lir same lagnad. Natalie er so glad i lauk, at ho ikkje ein gong nyttar dei flotte laukskjerebrillene mine.




Vidare vert 1 stk grøn chilli rensa for frø, og kappa opp i litt mindre bitar.


So tek ho ein god neve sukkererter, fjernar stilken og deler dei opp i passlege bitar.

 Ho tek so ein gul paprika og deler den opp i flotte bitar.




I djup konsentrasjon strimlar ho so opp 500 gram villsaukjøt av lam.




Medan ho bresar kjøtet på steikepanna, kun med litt salt og peppar, varmar ho ei anna panne og breser grønsakene i litt smør. Ho passar på å steike kjøtet i fleire omgongar, slik at det ikkje vert kokt.


Når grønsakerne er møyre, tek ho over eit beger Creme Fraish, ein skvett fløyte og ein grand karri. Her må ein berre prøve seg litt fram for å finne kor sterk ein likar gryta.

Ho serverer retten med frisk salat, nanbrød og resten av sukkererterne.  



बॉन एपेतीत

søndag 26. mai 2013

Sommarsveis

Når dagane vert lengre og varmare utover seinvåren, startar utegangarsauane å felle ulla. Då gnikar  og gnur dei seg mot alt som kan hjelpe dei i å få av vinterfellen. Enkelte feller alt sjølv, andre må ha litt hjelp under sommarsankinga, medan andre må klippast.

Denne eigenskapen med felling av ulla er eit svært viktig rasetrekk å behalde i villsauen, og er eit trekk som har vore avla bort i dei fleste andre sauerasane. Også hjå villsauen har denne eigenskapen vorte svekka, truleg både av avl og innkryssing. Målretta avl og utval kan heldigvis få den tilbake i gammal prakt, noko som ikkje berre er bra for rasa og dyra, men også arbeidsbesparande for bonden.

Historisk sett har ulla vore mykje viktigare enn kjøtet frå sauen, og den var nærast ei forutsetning for at menneskja skulle greie seg her oppe i nord. Tidlegare ga den oss både klede og segl, som var livsviktige her ute på kysten. Det seiast at hadde det ikkje vore for dei tette ullhåra som sjølvfellt ull frå villsau gjev, hadde mang ein fiskar frose av seg fingrane på vintersfiske opp i gjennom åra. Når sauen feller ulla, vert ullhåret tett i endane, og tek difor ikkje opp vatn slik som klipt ull gjer. Denne eigenskapen var so viktig for folk på kysten at det truleg berga villsauen frå utrydding når dei større og "flottare" sauane vart importert frå utlandet. I våre dagar er prisane på villsauull lave og kvaliteten lavt verdsett. Likevel fins det fleire entusiastar som nyttar ulla til både flotte kunst og bruksgjenstandar.

I dag då vi var ute på tilsyn såg vi ei søye som gjekk målretta mot ein stein. Der stod ho å klødde seg for å prøve å rue av seg ulla.























Ei lita stund seinare gjekk ho vidare, og det var tydeleg at ho hadde kome igong med ullfellinga.


Sauane vil gnike og klø seg mot ting som har rett høgde og som kan hjelpe dei med å få av ulla. Det kan vere steinar, gjerde, tre, bergnabbar og liknande.




Steinane dei klør seg på vert gjerne svarte av feitt frå ulla, og dei slitte trakka rundt dei beste stadane å klø seg viser kor viktig dette er for dyra.

Nyfellt villsauull


På Uksnøya er det lite tre, og når far min såg at tollepinnen på færingen inne i nausten var so blankpolert med villsaufeitt frå ulla, fekk han ein idé. Han sveisa fleire villsaustrigler som kunne hjelpe sauane å få av seg ulla. Desse fekk ulik lengde og utforming for å sjå kva dyra likte. Det gjekk ikkje lenge før målinga var bortslitt og ulla rundt dei fortel at dyra har god hjelp av dei.




Dette behovet hjå villsauen gjer objekt, som feks ein trestamme eller ein gardstaur, som sauen kan gå rundt for å rue av seg ull til ei felle. Dersom stammen har avsaga greiner eller ting ulla kan henge seg fast i, kan sauen verte fanga, i verste fall med dødeleg utgong. Tenk spesielt over dette når du ryddar skog eller sett opp utstyr i villsaubeitet!

søndag 21. april 2013

Lamming mellom bakkar og berg ut med havet

Etter ein svært seig og langvarig vinter kom endeleg våren! Og kva passar vel betre då enn om lamma også kjem til Uksnøya?

Sist helg hadde det første lammet endeleg kome, og når vi reiste utover mot Uksnøya laurdag var vi spente på om fleire hadde kome i veka som hadde gått. Det vart raskt klart at det meste av flokken ikkje hadde fått lam, men ved nærare ettesyn såg vi fleire lam som sprang rundt føtene på mødrene sine.










Å bestemme det ideelle lammetidspunktet er ikkje enkelt. Ein vil sjølvsagt ha store og flotte lam når hausten kjem, men samstundes ønskjer ein at dyra har det bra og at eventuelle tap er lavast råd. Her ute i havgapet kan ein oppleve at vinteren aldri kjem, og graset spirar midtvinters, medan andre år kan vinteren vere både kald og uforutsigbar. Eg sluttar aldri å verte forbausa over kor stor skilnad det kan vere i klimaet samanlikna med naboøyane og fastlandet. Vinterstid kan rovfuglane utgjere eit betydeleg problem. Då flokkar ramnane seg saman til omreisande bandar på jakt etter ein enkel matbit i ei elles vanskeleg tid. Etter at vi har flytta lamminga til seinare på våren, har vi i stor grad fått slutt på dette. Då er rovfuglane meir stadbundne, og når grågåsa kjem attende og startar med egglegginga får ramnen ei god næringskjelde som tek mykje av trykket bort frå saueflokken. Om dei andre saueflokkane i regionen har lamming samstundes, deler ein effektivt på risikoen, då rovfuglanen berre kan vere på ein stad samstundes.










Det har alltid vore ein debatt om kor ofte og mykje tilsyn ein bør føre under lamminga til villsau. Vår erfaring tilseier at ein ofte gjer meir skade enn godt om ein ikkje let dyra få fred. Søyene som skal lamme, trekker bort frå flokken og finn naturleg le i terrenget der dei i fred og ro får lammet til verda, og får knytte sterke band som skal vare livet ut. Om du kjem brått på når lamma er svært små kan du risikere å skilje lammet frå mora. Då vert lammet eit enkelt bytte for rovfugl. Vi går difor svært forsiktig fram i terrenget, og ofte er bruk av båt ein fin måte for å unngå å skilje dyra. Vis difor stort omsyn om du ferdast i eit villsaubeite om våren!