Ikkje siste reis - del 5

Frå tid til anna treff ein menneskjer ein bit seg merke i. For det er gjerne dei som tenkjer litt annleis ein hugsar best. Dei som tørr å gå utanfor råsa. Friske pust, som kan sette saker og ting i eit anna lys. 

Eli Bjørkelid må kunne kallast eit frisk pust. Ho fekk haik eit lite stykke på vegen, og vi hadde ikkje køyrt av ferga før den eine diskusjonen tok over for den andre, og før vi visste ordet av det var vi i Knarvik, der ho skulle av. Dei to som hadde delt baksete med ho, tenkte kanskje at det var greitt å få midtsetet tilbake. Kva veit eg. Sjølv synes eg det var litt dumt ho ikkje skulle lenger, for konklusjonane var fortsatt eit stykke unna, men eg kjente meg trygg på at vi kom til å treffast igjen.

Denne flotte vêren slapp ikkje so lett frå tankane mine

Alle veit at ei god reiseskildring, berre skal spegle reisa i det indre. I motsetning til dei kjente reisefilmane frå populærkulturen, der hovudpersonane ofte reflekterer over livets store spørsmål, medan dei køyrer over endelause vidder eller ørkenar, er Vestlandet fullt av krappe svingar som alle krev merksemda di. Det at ein har bilen full med folk som gjerne tek ein diskusjon, hjelp heller ikkje på. I alle fall til eg fekk sett av reisefølgjet, og berre den siste 1,5 timen låg framføre meg, åleine. Vartdalstranda. Ein tur eg har køyrt utallege gongar før. Ein stad ein kan reflektere, eller kanskje oftare, kjenne på at no må ein snart stoppe å ta ein dubb, slik ein ikkje sovnar bak rattet. På denne turen var det heldigvis refleksjonane som fekk plass.

Eg var ferdig i styret i Norsk Villsaulag, men reisa som starta med ei kjensle av at ringen skulle sluttast, enda heller med ei kjensle av å glede meg til neste tur. Eg ville sjå meir. Lære meir. Engasjere meg. Sjå sauane til Jon Inge på Fitjar. Dei han hadde hevda var endå flottare enn dyra han hadde på Austevoll. Få treffe folka i Agder, som skjøttar lyngheiene rundt Lindesnes. Brenne lyng i lag med Ove Stumo og tøffingane på Haugalandet, eller kanskje drage i gong noko liknande på våre kantar. Få besøke Hilde på Vêrlandet. Kanskje ein tur til Shetland, Orknøyane og Hebridane. Sjå Soay-sauen på St. Hilda. Alv Ottar og eg hadde faktisk snakka litt om det… Men først må eg føre litt tilsyn med dei heime, og sauane på Uksnøya. Kanskje skrive litt for medlemsbladet Villsauen, når tida tillèt det. So får tida vise kva meir ein rekk over.

Ein vert ikkje rik i pengar av å sitte i eit slikt verv, der ein arbeider gratis. Ofte går det også utover anna lønna arbeid. Ein brukar fridagar på å reise, og ei slunka kasse gjer det lettare å runde ned enn opp på reiserekningane.

Men ville eg vore forutan?

Dei gode vennskapa? Historiene rundt middagsbord og i bilen? Lærdomen frå gamle menn med mykje livsvisdom? Kjekke kvinner, menn og dyr frå heile landet? Dei flotte rumpene? (Red. merk: spælane på sauene) Dei fantastiske stadane, som berre nokre få heldige får oppleve?

Aldri.

Takk for turen. Vi sjåast igjen.

Har du likt å vere med på turen? Legg gjerne igjen ein kommentar. Og hugs: meld deg inn i Norsk Villsaulag. Dei har mykje spennandes på gong!

Ikkje siste reis - Del 4

Søndagen opna med god frukost, før vi sette kurs mot Vik, der John Inge Vik har bygt opp ei stor driftsbygning, og satsar stort på villsaudrift. 

Omvising i den nye fjøsen til Jon Inge Vik

Ein av dei mest spanande tinga med å reise rundt å sjå på villsauar, er som eg har nemnd at dyra er litt ulike mellom ulike landsdeler, og for so vidt mellom ulike besetningar. Etter å ha arbeidd mykje med rasestandarden til rasa, er det ein ting som har vist seg utfordrande å sikre, nemleg lengda på spælen. Nina Hovden Sæter i Norsk Genressurssenter, hevda at dette var det viktigaste særtrekket til rasa. Eg, og dei aller fleste andre, slit med å få tak i avlsdyr med fine, korte spælar. Det er inga hemmelegheit at det ikkje berre er «villsaublod» i årane på dyra våre, og lange halar er ei arv frå dette. Korleis var so stoda i Austevoll? Fanst det fortsatt dyr som kunne vise til dei nærmast mytiske «10-12 cm» som eldre litteratur viser til? Eit av dei store spenningsmomenta på turen, i alle fall for min del, var akkurat dette, og no var eg so nær eit svar eg kunne kome. John Inge har mange dyr. Akkurat kor mange dyr han har vil han ikkje ut med, men det var snakk om 16 ulike flokkar på 14 ulike øyer. Vi skulle innom eit par av dei, og eg hadde håp om i alle fall få litt oversikt over korleis stoda var.

Alv Ottar kikar på villsau

Nokre av sauane til Jon Inge

Søye med lam

Ein kunne lett ta seg sjølv i å tenkje at ein mann med truleg eit firesifra tal villsauar, fort mista kontrollen. Og det var vel her mange fekk den største aha-opplevinga på heile turen kom, når John Inge kunne peike og fortelje om slektskapet mellom dyra i fleire generasjonar bakover. Det var rett og slett imponerande, sjølv om vi rett nok ikkje kunne verifisere at han ikkje bløffa oss!

Jon Inge Vik viser fram nokre av vêrane sine

Dette ser no lovande ut!

Det gjekk ikkje lenge før eg såg han. Ein fin vêr, med ein spæl kortare enn noko anna eg har sett. Då var det altso ikkje berre ei myte, dyra med dei skikkeleg korte spælane. Å fotografere dyr er ikkje enkelt, men heldigvis hadde eg massevis av plass på minnekortet. Etter å ha fått spælen på film, såg eg ein annan vêr. Ein som eg trur Egil heime på Sunnmøre hadde sett stor pris på. Var der plass i bagasjerommet til begge to? Hmm. Det kom til å bli trongt, og med Mattilsynet sine åtvaringar frå dagen før friskt i minnet, vart det ingen blindpassasjer denne dagen. Det var synd, for dette hadde vore ei perfekt trøst til ein som ikkje fekk vere med på denne fantastiske turen. Og sjølvsagt ei fin gåve til meg sjølv.

Spraglete dyr gjev fine skinn!

Denne vil eg ha med heim!

Snakk om kort spæl!

Her var det fleire spennandes dyr å kike på

Her var det fleire lovande kandidatar til å "smugle" heim

Denne er perfekt til Egil!

Fin spæl hadde den også!

Eg fekk sett mange dyr på denne reisa. Det var mykje forskjellege dyr, både i storleik og type, korte og lange spælar, fine og mindre fine horn. Men dei finaste dyra, var veldig fine. Og dei kortaste spælane var kortare og finare enn noko anna eg hadde sett. Dette arvematerialet skulle vi fått hand i. Mange av dyra eg hadde sett var merkbart mindre enn dei heime. Om dette skuldast arv eller miljø, var ein av diskusjonane som hadde gått heile helga. Det er lite tvil om at mange stader er beita rimeleg skrinne, mykje grunna dei knallharde bergartane i Austevoll, som gjev dårlegare vekstforhold for vegetasjonen. Slik sett er det i alle fall eit visst innslag av miljø.

Viktigheita av å ha dyr som er tilpassa beita og driftsform, var også ein av konklusjonane frå paneldebatten vi hadde dagen før. Å kjøpe vêrar frå besetningar som over lengre tid har valt ut dyr som produserer godt med vinterfôring, og so bruke dei i ei besetning utan vinterfôring, kan slå uheldig ut.

Bilen var lasta med mange inntrykk i det vi sette kursen mot fergekaia og vegen heim.

Å knipe ned i dyra er viktig for å sjekke haldet

Enkelte dyr skiller seg umiddelbart ut. Det var tilfellet for denne nydelege søya.

Dyr i ulike fargar - det likar vi

Fin spæl. Vinterulla er snart laus.

Denne søya har snart fått av seg ulla

Flott kulturlandskap

Det er vel ikkje mykje som er finare å sjå på enn villsau i slike omgivnader?

Her har dei arbeidd for kvar ein kvadratmeter med jord!

Imponerande ryddingsarbeid

Eg elskar byggverk i naturstein!

Av og til vert fotografen objektet - Foto: Mone Løvøy

Sjekk den veita!

Fin utsikt for vevkjæringa som har funne seg til rette i veita

Ikkje siste reis - del 3

Vi har kome til del tre av reisebrevet frå Austevoll. Om du ikkje har lest dei to første, klikk på koplingane under for å lese dei.

Del 1
Del 2

Slike vakre stader er det mange av på Austevoll

Etter at den formelle delen var unnagjort (som du kan lese referatet frå ved å klikke her) var det klart for det eg hadde sett fram til so lenge - turen ut til Horgo. Eg var rimeleg fornøgd med at skodda ikkje hadde kome, sjølv om det fine vêret den siste tida skulle tilseie at den burde lagt grauttjukk over oss. Kanskje var det tilfeldigheiter, eller kanskje var det villsaugudane som visste kor mykje eg hadde sett fram til dette. Uansett årsak, skodda var ikkje å sjå, og eg turte å tru på at dette skulle ordne seg i det eg sette meg i bilen.

Vi var nok litt seint ute, og lysta til å sjå Horgo var større enn nokon gong før, men det å halde følgje med dei lokale på dei kronglete vegane, var nok lettare sagt enn gjort. Bilkortesja sprakk etter kvart opp, og enkelte fekk nok sett litt meir av Austevoll enn planlagt. Heldigvis fann alle til slutt vegen til båten, og vips - so var vi i båten på veg ut. Før vi la til kai var det klart at dette var ein plass fleire enn villsaufolk sette pris på. Båtane låg ankra opp rundt om i vågar og viker, rundt om øya, med smilande folk om bord. Eit tydeleg teikn på at dette var plassen å vere. Eg gjekk i land, med ei viss kjensle av ærefrykt. For ein villsaumann, er dette heilag grunn.

Etter å ha fått summa oss, og fått litt informasjon frå Lars Erling, gjekk turen opp skråninga opp til huset som Lars Erling hadde kjøpt på øya, og som han og kona brukte som fritidshus. Staden det låg på var det ingenting å seie på, i alle fall slik som vêret var denne dagen. Utsikta frå tunet var upåklageleg, og med ei smilande kone i døropninga og med villsauane gåande rundt huset, var det ikkje vanskeleg å forstå kva som gjer at Lars Erling tilsynelatande alltid er i godt humør.

Lars Erling (i kvit skjorte) ønskjer oss velkomen

Ingenting å seie på utsikta frå tunet til Lars Erling

Dyra var nok dessverre ikkje so tamme at vi fekk kome heilt innpå, men det gjorde ingenting. Eg hadde kikert, og i tillegg var det mykje anna å kike på, både når det gjaldt kulturlandskap, brannflater og ikkje minst den spanande geografien. Lars Erling delte frå erfaringane sine. Og dei er det mange av. Er det ein ting ein bit seg merke til når ein diskuterer rasa med austevollingane, er det viktigheita av å sikre mangfaldet. Det er eit ord vi også har framheva i rasestandarden, og noko som skil seg ut frå dei fleste andre husdyrraser. Å avgrense kva som er «innanfor» og «utanfor» mangfaldet er ikkje enkelt, men det betyr ikkje at ein skal gje opp å definere rasa, eller kva trekk vi må hegne om.

Horgo var rimeleg ulik Uksnøya, men visse fellestrekk var der. Det var ein kronglete geografi som gjorde sankinga utfordrande, ein måtte ha båt for å kome ut, og beitesamansetninga var ikkje heilt ulik den eg hadde. Begge stader har ein brent lyng, og områda låg eksponert for vêr og vind, sjølv om det nok er endå meir vêrhardt heime på Uksnøya. Viktige ulikheiter var at på Horgo var strandsona mykje brattare, men dei trengte ikkje vente på fjøre sjø for å sanke. Bergartane her gjorde nok beita skrinnare enn mine, noko også lammetalet vitna om. Men det er ein av dei tinga som er flott med denne rasa. Produksjonen kan og må tilpassast arealet, og det fins mange vegar til mål.

Torunn Haukanes er fornøgd med det ho ser

Ove "Pyro" Stumo nyt synet av nybrent lynghei

Det er ikkje berre villsauar som likar seg på Horgo

Røsslyng slik vi likar å sjå den

Eg hadde nok likt å hatt endå meir tid der ute, men eg trøsta meg med at dette ikkje skulle bli siste turen til Horgo. Medan vi venta på båten heim, fekk eg filma Lars Erling som fortalte om korleis villsauen hadde blitt redda. Den historia rekk eg ikkje no, men får kome i ei eiga sak seinare. Det skal rett nok seiast at knotten også likar seg på Horgo, og når kameramannen er spesielt populær blant knotten, var det ikkje lett å halde kamera roleg under filminga.

Lars Erling viser Mone Løvøy informasjonsheftet som markerte starten på markandsføringa av "villsau"

På veg heim frå Horgo

Over på «fastlandet», bar det heimover, der middagen venta. Lars Erling skulle stoppe på heimegarden sin for å skifte, og då forstår vel dei lesarane som har vore med sidan starten av reisebrevet, at eg også måtte ta eit stopp. Der fekk vi kika nærare på dyra hans, og korleis desse såg ut. Vi fekk og stifte kjennskap til dei «ekte» villsauane på Austevoll, dei som er forvilla, og går utan menneskeleg innblanding heile liva sine. Vi kunne sjå dei gjekk nede på markane, og kom ikkje opp når Lars Erling lokka inn dyra sine. Kva skjebne som er den rette for desse dyra, er nok eit omstridt tema. Det som er sikkert, er at dei ber på viktige genar for rasa, spesielt for oss som driv ekstensivt, og ein bør heller forsøke å samle dei inn enn å skyte dei ut.

Villsauane til Lars Erling er på veg mot oss

Trangt om plassen!

Flotte dyr!

Lars Erling har eit bra mangfald i flokkane sine

Villsauar på Selbjørn

Her ser du "ekte" villsau - dyr som går utan eigarskap

Desse dyra er forvilla og greier seg godt på eigenhand - dei ber på viktig arvemateriale

Heime på garden venta ein nydeleg middag og god prat utover kvelden, men søndagen var heller ikkje utan program, og vi gjekk til sengs i nokon lunde kristen tid.

Stangeland Gjestegard