Tilsyn med den nye båten

Laurdag var det tid for å sjå etter sauane. Dette skulle også vere jomfruturen til den nye båten som tilsynsbåt, etter ei tid på land for reperasjon.

Bror min arbeidde til seint på kvelds fredag med å byte ut den øydelagde styringa på den nye båten. Spørsmålet no var om alt fungerte som det skulle. Båten vart sjøsett og mannskapet sette straks kursen ut mot Uksnøya.

Heldigvis såg alt ut til å fungere, og vêret vart stadig betre. Inne på fastlandet låg alt den første snøen, og vi kunne sjå snøbygene som piska mot fjellsidene. Uksnøya derimot, låg bada i den lave haustsola, og snøen hadde enno ikkje meldt sin ankomst.

Utsikt mot vest

Etter å ha sjekka litt rundt om på holmane, var det tid for å spore opp flokken. Det var ikkje det vansklegaste,  ettersom ein rask kik innom gps-oversikta på mobilen fortalte meg kor dei var. Snakk om feige lag!

Dyra gjekk å beitte på eit område vi brente av for nokon år sidan. Det er godt å sjå at desse områda er populære blant sauane, og at dei friske skota med lyng freistar. Spesielt no på hausten når graset mister næringa si, er den friske røsslyngen avgjerande for dyra.

Båten og den nye styringa fungerte supert, og vindskjermen vil gjere tilsyn vinterstid mykje lettare.

Heimvegen var ikkje anna enn flott! Heime med mormor og morfar venta middag, med restane av fjorårets villsau. Då går ingen båtar fort nok, sjølv ikkje denne!

Kraft av villsaubein

Når ein beinar ut lammelår, sadlar og bogar så havnar ofte beina ofi boss. Det er det ingen grunn til, sidan det ligg mykje god smak i beina som kan gje deg eit ess i ermet neste gong du skal lage til ein god middag av villsau!

 

Når du skal koke kraft, er det første du må gjere å bestemme om du skal lage mørk eller lys kraft. Forskjellen går på om du brunar beina på panne eller i steikeomnen før du kokar dei. Om du brunar dei, får du mørk kraft. Vi skulle lage lys kraft, og då var det berre å finne fram den største panna og sette i gong.

Vi brukte damperist i botnen av panna, slik at ikkje noko skulle svi seg fast når vi seinare skulle koke inn krafta. Etter at denne var plassert, gjekk alle beina opp i panna, og den vart fylt med vatn slik at alt var dekt med vatn. Etter det hadde vi hakka løk, gulrot, purre og litt selleri oppi. Hinner, brusk og litt feitt er berre bra og er med på å gje god smak.

So er det berre å slå på varmen og la kokinga starte. Vi kokte beina i ca 2 timar under lokk før vi tok ut bein og det grøvste av grønsaker og starta å koke inn krafta. Eit tips er å fjerne proteinskummet som legg seg på toppen, slik at krafta vert klarare.


Etter å ha kokt inn krafta på ganske høg varme utan lokk, stod vi igjen med ca 3 liter veske. Denne vart sila igjennom eit kjøkkenhandkle og sett på kjøling.

Dagen etter hadde krafta vorte til ein gele, med feittet liggande på toppen.

Fjern feittlaget slik at krafta skal halde seg lengre utan å verte harsk. Vi pakka kraftgeleen i plastposar og fraus dei på flatt underlag slik at dei tek lite plass under lagring.

Då er det berre å glede seg til å få lage nydeleg villsausos eller lapskaus av den nye krafta. Kik innom so får du kanskje oppskrifta!

Har du kokt kraft på bein? Korleis gjer du det?

Meisebollar av villsaufeitt

Medan vi set inne og kosar oss med fyr i peisen og godt villsaukjøt på bordet, sit mange av dei små vennane våre ute og frys. Kvifor ikkje lage ei lita gåve til dei?

Villsauen lagrar det meste av feittet i magen, og kor mykje feitt det er på sjølve villsauslakta varierar frå dyr til dyr og frå år til år. På mindre dyr er det kanskje ikkje feitt i det heile, mens på større dyr finn ein gjerne feitt på utsida av lår og ribbe. Om ein likevel ikkje et feittet, kan ein gje det til dei som likar det; småfuglane våre!

Du kan gje feitte til fuglane slik det er, berre ved å feks dytte det inn ei gammal løkstrømpe, eller du kan koke det og lage meisebollar. Vi prøvde det siste.

Start med å samle på feittet når du steller kjøtet. Du bør ikkje skjere vekk alt, men der det er tjukkast med feitt, kan du godt ta bort litt utan at det øydelegg julemiddagen.

Når du er ferdig har du feittet opp i eit passande panne og tilsett litt vatn. Vi brukte ca 1-2 dl til mengda feitt du ser over. Sett på middels varme og ha på loket. Etter ei stund vert feittet blankare. Om du ventar endå litt til, startar feittet å koke ut og samle seg på botnen.

Utan å ha testa brannfara med villsaufeitt, gjeld det å ikkje varme for hardt. Dette sidan overoppheita feitt har ein lei tendens til å skape farlege situasjonar i form av eksplosjonsarta brann. Det er verken menneskjer eller småfuglar tent med, so ver forsiktig! Om noko mot formodning skulle skje, slokk med å legge på eit lok, ikkje tøm på vatn!

I alle fall, når feittet er utkokt, kan du sette det på kjøling ei stund. Brennvarmt feitt er som kjent mykje skumlare enn vatn med tanke på brannskadar, so her gjeld det å la det få kolne litt før ein startar å jobbe med det.

Når feittet har kome litt ned i temperatur, sil det over i ein bolle slik at du får bort klumpane og restar av kjøt. Tilsett so solsikkefrø til blandinga er passeleg tjukk. Då er det berre å ha blandinga over i passande former. Om du ønskjer kan du lage opphenget som ein del av bollen, ved å feste ein trådbit inn i bollen. Bruk gjerne ei fyrstikke eller liknande for å få godt feste.

Damene i full sving med å sikre småfuglane mat til vinteren

Eingongs pappbeger kan anbefalast som form.

Meisebollane er ferdige, og kan settast til avkjøing.

Dagen etter inspiserar Natalie sluttproduktet, og likar det ho ser! No kan vinteren kome.

Har du laga meisebollar sjølv? Korleis gjekk du fram?

Siste avgang Uksnøy - alle ombord!

På Uksnøya er det ikkje berre godvêrsdagar. Når stormane skal tøffe seg utover hausten, kan det går hardt føre seg. Difor må ein berge det som bergast kan. Flytebrygga må heim til vinteren!

Etter fleire dagar med svært fint vêr og vindstille, rasla det litt meir i trea søndag morgon her på Stette. Far min forsikra meg på telefon om at det framleis var vêr til å hente heim flytebrygga for sesongen, så eg sette kursen mot Fjørtofta for å hjelpe til.

Fjorden var ganske rufsete, men då eg nærma meg Fjørtofta var det klart at nordavinden ikkje skapte like store vanskar utover mot Uksnøya. Det vart ein fin båttur i strålande sol ut mot Uksnøya.

Eg tok ein tur på land for å sjå etter hus og dyr. Ikkje mykje å rapportere frå den fronten, men som du kanskje ser, var det verdt turen.

Tilbake på brygga, gjekk vi i gong med å heise opp fortøyningane og gjere klart til å løyse ho frå land. Det er sjeldan stille her ute på Uksnøy, og fortøyningane må tåle hard medfart gjennom ein sesong. Gnuring og gnag slit raskt av material, som andre stadar hadde vart ein mannsalder.

Vinden gjorde arbeidet vanskeleg, men heldigvis er kraftblokka på båten er til god hjelp, og gjer at ein kan halde trykket borte frå sjølve brygga medan vi løyser fortøyningane.

Fortøyningane sikrast med blytau inn til land, slik vi kan kople dei på igjen når brygga skal ut igjen til våren.

Etter at brygga er frakta inn til vinteropplag, er det ikkje råd å lande på Uksnøya med større båtar. Det gjer sjølvsagt at det vert vanskelegare å halde tilsyn, og difor ønskjer vi å ha brygga ute so lenge det er vêr til det. Somme år kjem hausten brått, og då er spenninga stor om brygga har overlevd.

Du skal ha lange bein om du skal nytte denne landgangen!

Ein del vind gjorde at operasjonen ikkje hadde større sikkerheitsmargingar enn det vi trong, men vi fekk laus brygga og sette rett kurs på slepet.

For å unngå å måtte slepe brygga opp mot vinden og dei store bølgene som venta nærare Fjørtofta, sette vi kurs mot Harøya og haldt oss godt inn til land. Då kunne vi slepe med vinden i ryggen siste biten rundt "Kapp Vågholm", staden som er berykta for sin kraftige straumsjø. Planene fungerte, og godt var det. Heime venta mor med fårikål frå årets villsau. Og ja, det var ikkje anna enn nydeleg!

Utbeining av lammesadel

Når du har delt lammesadelen av ribba, kan du beine den ut for å få flotte filètar som egnar seg svært godt til å brese i panna. Dette er veldig enkelt, men her kjem ein liten presentasjon!

 

Etter at du har delt sadelen frå ribba, er den bakerste delen av lammesadelen klar til utbeining.

Denne delen inneheld den tjukke ytrefilèten, og den tynnare indrefìlèten. Dette er so godt at det kan vere vanskeleg å vente til kjøtet er steikt!

På bilete over ser du lammesadelen. På venste side låg indrefilèten som allereie er fjerna. Ned mot benken og på midten går ryggvirvlane. Skjer so nært du greier inn til beinet. Ofte treng du ikkje å skjere so mykje, det kan vere nok å rive forsiktig kjøtet laust. På ytrefilèten bør du også fjerne feittet og hinna som ligg på utsida. Dette er enkelt etter at du har fått den av beinet.

Opplæringskontoret for kjøt avd Stette!

Klart til pakking!

So er kjøtet klart til pakking. Om du har moglegheit, fordel det reinskorne kjøtet i ulike størrelsar og veg det. Skriv år og vekt på pakkane. Då kan du enkelt tine opp rett mengde kjøt alt etter kor mykje du treng, og sikrar at du brukar det eldste først, om du ikkje et opp alt første året.

Natalie veg og merkar pakkane

Når det er kaldt ute, er det lurt å halde mest mogleg av kjøtet ute mens ein arbeidar. Om du skal fryse inn mykje, er det best å fryse litt og litt, slik at resten av innhaldet i fryseboksen ikkje tinar og taper seg i kvalitet.

Beina du løyver treng du ikkje kaste! Det er supert å koke kraft på. Sjekk innom seinare for tips om korleis du lagar kraft av villsau. Då har du eit triks i ermet når du skal lage ein god sos til villsaufilètane.

Salting av ribbe

Neste ut er salting av ribbe. Salta og tørka ribbe er supert til julemiddag, men også til ball og på grillen.

Start med å skjere av slagsida. Det er den "levjete" delen utan bein, bak ribbebeina. Denne skal nyttast til rullepølse. Skjer inn frå framsida, og føl kanten på ribbebeina. Skjer heilt inn til sadelen (ryggrada).

Du kan då anten skjere av slagsida med det same, eller la den følje sadelen og skjere den av seinare.

Om du skjer av slagsida med det same, står du igjen med ribbesida og sadelen, som inneheld bakerste del av indre og ytrefilet (sjå bilete over) Skjer heilt inn til beinet og bryt av ryggrada og skjer av evt kjøt som bitt delane i hop.

Lammesadelen kan steikast slik den er, eller beinast ut for å få fantastisk god filèt. Eigen post på dette kjem seinare.

Skjer so eit hol i mellom to av ribbebeina slik som på biletet.  Ta det godt inn mot ryggrada slik at ribba heng beint under tørking. I dette holet trer ein inn tøgbiten som ribba skal henge i. Dette er ein fordel å gjere før salting.

Flytt ribbesida over i baljen den skal saltast i, og gni den godt inn med finsalt. Pass på å få salt inn i holet du skar, alle krikar og krokar og spesiellt endande på ribba der du ser rett "inn" på kjøtet.

Når ein er so heldige å ha ein assistent som er so flink å hjelpe til, går arbeidet i ein fei! Natalie passa på å få godt med salt inn i alle krikar og krokar, slik at ikkje kjøtet skal kome vekk.

Når alt er gnidd inn med finsalt, legg ribbesidene lagvis med godt med grovsalt i mellom og over.

Sett baljen kaldt og la den stå i ca 4 døgn. Då er det berre å vaske lett av kjøtet med ferskvatn og henge til tørk.

Før du skal dampe/steike ribba, må kjøtet vatnast ut.Skjer den opp mellom sjølve ribbebeina. Her kan du anten bruke ein kvass kniv, og evt ei sag for å dele ryggrada. Om du har større mengder du skal dele, kan ei bandsag vere ei grei hjelp. Etter at den er delt, vatn ut ca 18-24 timar før du dampar ho, alt etter storleiken på ribba.

Merk: Enkelte stader i landet vel ein å kalle fåreribba for pinnekjøt. Uansett kva du vel å kalle ribba, lykke til med saltinga og det som for mange er årets viktigaste måltid!

Salting av villsaulår og bog

Villsaukjøtet har kome i hus, og julematen har aldri vore nærare!

I dag har vi fått råvara som skal sikre oss med god mat, ikkje berre til jul, men det neste året! Fårekjøtet har tradisjon for å først og fremst verte nytta til julemiddag, spesiellt her på vestlandet. Det vert nytta til mellom anna ribbe, spekemat og rullepølse. Villsauslakta kan brukast til so mykje meir enn berre julemat; grytekjøt, grillmat, kjøtdeig, fårikål, lammefilèt mm. Men først ut er salting for å lage spekekjøt! Det er no det som skal sikre julestemninga når adventstida sett inn, og då må det prioriterast slik at alt er i rute!

Kvasse knivar og godt lys - la arbeidet starte!

Først ut er sjølvsagt å ha ein balje som egnar seg til salting, og nok salt. Eg nyttar både fin og grovsalt for å sikre optimalt resultat. Om slaktet er litt stort, kan det vere ein fordel å skjere bort det tjukkaste feittet, slik at du kan nytte dette til feks fuglemat. Om du saltar det, mister det mykje nytta si. Eigen post kjem på dette seinare.

Til spekekjøt kan du nytte både bog (framfot) og lår. Låra er svært godt egna til å beine ut for å lage beinfrie kjøtstykker til både som små lammesteiker og til feks grilling. Difor lagar eg spekekjøt av fleire bogar. Bogane har mindre kjøt, og ein får difor ikkje so store reinskorne stykker, men som spekekjøt egnar dei seg godt. Eg starta med to bogar og eit lår.

Bogar etter at feittet har vorte fjerna

Før du saltar kjøtet må du lage til eit oppheng. Dette gjer du med ein tøgende. Pass på at den ikkje er serleg lengre enn at etter den er knytt på, når litt (ca 1-3 cm) over enden på bogen/låret. Når kjøtet skal henge gjer eit langt oppheng at tørkekassa må vere unødig høg. Kjøtet må aldri henge slik at det ligg borti flugenettinga, so det kan løne seg å vere litt gjerring med tøget.

På låret er det ganske logisk kor du skal knytte tøgbiten, men på bogen er det ikkje fullt like klart. For å feste den, skjer eit lite hol i mellom beinet og muskelen. Tre so tøgenden igjennom.

Vips! Klart til å tre igjennom tøgenden!

Om du saltar kjøt over fleire dagar, er det lurt å merke kjøtet. Ein enkel måte kan vere å klippe opp eit isbokslok i passande bitar, lage eit hol i midten og skrive på med sterk tusj. Eg merka dagens salting med ein F for fredag, slik at eg veit når eg salta det og soleis når det er på tide å henge det opp til tørk.

No er kjøtet klart til salting. Eg nyttar tørrsalting, men å koke saltlake er eit godt alternativ. Då sikrar du at alt vert skikkeleg dekt, men det krev litt meir arbeid i forkant då du gjerne må gjere dette dagen før slik at laken vert kald.

Om du går for tørrsalting, start med å plassere kjøtet i baljen og gni det godt inn med ein god del finsalt. Dette sikrar at alt kjøtet er dekt, og kan spare deg for mykje trøbbel seinare i prosessen. Ein neve finsalt pr stykke kan du godt bruke. Pass på å få dekt alt, spesiellt der muskelen har vore kutta (ope inn på sjølve kjøtet). Når dette er gjort, legg godt med grovsalt nedst i baljen, og plasser dei største stykka nedst. Strø godt med grovsalt over, og legg kjøtet lagvis.

Om du saltar ribba samstundes, plasserar du den øvst. Kor lenge kjøtet bør ligge er avhenging av både kor store bitan er, og kor salt du likar kjøtet. Desse vert nok liggande i 4-5 dagar før det vert lett vaska med vatn og hengt opp til tørk. Lukke til!

Kik innom for å få fleire tips. Snart skal Susanne lage rullepølse og ribba skal også saltast.

Korleis gjer du det? Nyttar du tørrsalting eller lake? Kor lenge let du kjøtet ligge? Gledar du deg til å smake på året spekekjøt?

Haustsanking 2012 - del 3

Siste del av triologien om sauesankinga hausten 2012.

I det dei fleste gjekk til middag, kunne vi sjå ein båt med noko ustø kurs mot land. Det var Terje i den nye båten. Når han omsider kom seg inn til land fekk vi vite at noko var øydelag med styringa. Etter litt skruing viste det seg at vaieren på styringa hadde slitna og ikkje kunne reparerast. Dette var eit stort tilbakeslag, og kunne sette krokfot på transporten over fjorden. Etter nokre ytringar som ikkje egnar seg på trykk, gjekk Terje i gong med å finne ei alternativ løysing.

Ein bit av eit gammalt stallhengsle vart festa på ein hesjastaur, og ikkje lenge etter var den nye styringa under montering på båten.

 

Der der er vilje, er der ein veg. I alle fall om ein har ein liten Petter Smart på laget! Litt tilvenning til den speilvendte styringa trengst nok, men båten var snart i sving igjen!

Dette søyelammet var meir interessert i båtliv og navigasjon enn gjennomsnittet. Om lammet kjente til si vidare skjebne skal ein ikkje sjå bort frå at det hadde endt med ei kapring og flukt mot friheit.

Eit søyelam på veg mot båten - Foto: Åshild K. Fjørtoft

Lasting av båt - Foto: Åshild K. Fjørtoft

Foto: Åshild K. Fjørtoft

Vi nærma oss slutten, og ein båtlass med folk gjekk innover for å nå ferga. Det siste lasset med dyr stod lasta og klart på traktoren, so når båten kom ut igjen var det berre å laste over og spyle opp traktor og utstyr. Når eg kom ut igjen etter å ha vore inn til Fjørtofta med dei som skulle reise, var fargane so fantastiske at dei måtte forevigast på bilete.

Etter at alt var rydda opp venta heimreisa og ei lita utfordring på Fjørtofta. Eit vêrlam hadde kome seg laus og måtte fangast. Ein noko utsliten gjeng gjekk laus for å lokalisere og fange lammet i det siste rest av dagslys ebba ut. Når vi kom inn på lammet, sette det kursen mot fjøra og la på svøm. Etter ein noko lengre svømmetur enn det tilskodarane sette pris på, kom lammet opp på land. Ikkje lenge etter var det fanga og på veg opp til garden.

Både på søndag og måndag var det eit ganske grusomt vêr med mykje regn og vind. Alle var svært fornøgd med at vi greidde å få over dyra før styggevêret kom.

Måndag var tida koma for å  sende dyra til slakteriet på Hellesylt. I skikkeleg ruskevêr fekk vi dreve i saman sauane og lasta dei inn på slaktebilen.

Det er alltid vemodig å sende dyr til slakteriet. Ei lita trøst er det då at dei som hentar dei er flinke og omtenksome, og at dyra har det best mogleg på si siste reise. At dei har hatt eit flott liv i fridom på gode beiter gjev også ei trøst.

Ei stor takk til alle som hjelpte til, og som er med å gjere drifta mogleg!

No er det snart tid for salting og tørking av kjøt. Kik innom og legg gjerne igjen ein kommentar!

Haustsanking 2012 - del 2

Her kjem del to av sauesankinga hausten 2012!

Ikkje lenge etter at vi hadde kome i gang, lysna det i vest og snart kika sola fram! Arbeidet gjekk unna og ikkje lenge etter var første lass med vêrlam på veg mot Fjørtofta.

Lasting av vêrlam på traktoren - Foto: Åshild K. Fjørtoft

Som for alle dyr, er tennene avgjerande for emna til å få i seg nok mat. For dyr som skal finne maten sjølv, er dei heilt avgjerande for at dei skal overleve. Villsauane har framtenner kun i nedste kjeven, og det er desse dyret brukar til å rive/bite av maten frå vegetasjone. For å sikre at dyra skal greie vinteren sjekkar vi tennene. Det er stor variasjon frå dyr til dyr kor lenge tennene held seg. Mange dyr i 10-12 års alderen har vorte slakta med fine tenner, mens dyr ned i 5 års alder har hatt heilt nedslitte framtenner. Dette er nok som for menneskjer ei blanding av genetikk og bruksmønster. Sjekk av tenner i lag med hald er det viktigaste ein kan gjere i utvalet av dyr for å forhindre tap. Dessverre er det ikkje økonomisk forsvarleg å sende dei til tannlege, so dette arbeidet må ein ta sjølv. Dyret under syner framtennene til ei gimre (1,5 år gammal). Du kan sjå at den har mista ei mjelketann og ei ny framtann er på veg opp.

Puss puss so får du ein suss!?

For å få Telespor GPS-sporinga til å fungere optimalt måtte vi byte om på vektlodda på GPS-sendarane. Meir info rundt dette kjem i eigen post seinare.

Sjekk av Telespor utstyret etter nokre månader bruk - Foto: Åshild K. Fjørtoft

Mykje av grunnlaget for kva dyr som skal avlast vidare på er historiske data samla inn over lengre tid. Utvikling i vekt, kor lett dyret er å klippe eller rue sommarstid og om den har hatt lam er notert tidlegare. Dette vert vurdert opp i mot hald, alder og rasetrekk og endeleg konklusjon vert fatta.

Ingjerd sjekkar historikken til dyra

Vêrlam på veg mot vekta -  Foto: Åshild K. Fjørtoft

Alle dyra vart vegde, slik at vi kan følje utviklinga til både enkelt individ og flokken. Ei skikkeleg vekt er ei svært god investering, og vil spare deg for mykje arbeid samanlikna med td ei bøylevekt.

Johan er fornøgd med det han ser

Når ein handterar villsau, må ein vere førebudd på at når som helst kan det gjere eit rykk for å kome laus. Om ein ikkje er konsentrert kan ein fort stå at å lure på kva som skjedde. På biletet under tek vêrlammet eit byks for å prøve å kome laus frå Susanne. Heldigvis var grepet godt og konsentrasjonen tydelegvis tilstades! Eg skulle til å skrive at ho var eit godt kjæringemne, men då får eg heller nøye med meg å konkuldere at ho er ei flott gardskone! Alice til høgre, som også har eit fast grep, er forøvrig også godt gift.

Foto: Åshild K. Fjørtoft

Alle dyr som skal overvintre vart behandla mot snyltarar Vi har vore so heldige å ikkje vore plaga med innvollsmakk eller hatt flått på dyra, men for å hindre at slik får etablere seg er det lurt å vere føre var.

Unni gir søya si tilmålte dose - Foto: Åshild K. Fjørtoft

Årslamma ventar på si vidare skjebne - Foto: Åshild K. Fjørtoft

Dette utruleg skjarmerande søyelammet hadde dessverre for mykje ull på spæl og bakbeina til å verte avla vidare på. Om det kanskje ikkje er mykje trøyst får ho i det minste biletet sitt foreviga.

Hjertrud hadde vell vore eit passande namn

Og Hjertmund hadde vell vore eit passande namn på dette vêrlammet - Foto: Åshild K. Fjørtoft

Ei av søyene som vart sleppt. Fjørtofta i bakgrunnen. - Foto: Åshild K. Fjørtoft

Assistentane på kjøkkenet kom med klar beskjed!

Det var med andre ord tid for middagspause. På menyen stod både fiskesuppe og brennsnut i gamlestova. Kik innom for siste og avsluttande del av denne triologien!

Legg gjerne igjen ein kommentar!